کلاینت چیست؟ + انواع کلاینت و تفاوت سرور و کلاینت

مفهوم کلاینت چیست؟

معنی کلاینت (Client) به فارسی، مشتری است. اگر بخواهیم ساده توضیح دهیم که کلاینت چیست، باید بگوییم که کلاینت در علوم کامپیوتر به دستگاه یا نرم‌افزاری گفته می‌شود که از آن برای ارتباط با پایگاه داده یا سرور استفاده می‌شود و خودِ این کلاینت‌ها نیز بسته به اینکه به‌عنوان یک جزء از یک شبکه‌ی بزرگ‌تر است یا نه، به دو نوع تین کلاینت (Thin Client) و فت کلاینت (Fat Client) تقسیم‌بندی می‌شود. مفهوم کلاینت و سرور دو مفهوم اساسی در علم شبکه است، به همین دلیل است که درکِ عمیق تفاوت سرور و کلاینت یکی از قدم‌های اصلی برای ورود به این حوزه محسوب می‌شود.

فرق سمت کلاینت و سمت سرور

اگر بخواهیم ببینیم که فرق سرور و نسخه کلاینت چیست، باید در ابتدا به یک تفاوتِ اساسی و آشکار توجه کنیم: فرایندهای سمت سرور به کارهایی گفته می‌شود که در وب‌سرور انجام می‌شود؛ وب‌سرور همان جایی است که سایت یا وب‌اپلیکیشن شما میزبانی می‌شود. این کارها قبل از آن انجام می‌شوند که کاربر بتواند کاری را با وب‌سایت انجام دهد یا حتی نتیجه‌ی کاری که انجام داده است را ببیند.

برای مثال، فرض کنید شما کاربر یک وب‌سایت هستید و می‌خواهید وارد آن شوید. برای این کار باید در صفحه‌ی ورود، نام کاربری و رمز عبور خود را وارد کنید. دراین‌صورت در سمتِ سرور، اطلاعاتی که وارد کرده‌اید با اطلاعات اصلیِ حساب کاربری‌تان مطابقت داده می‌شود؛ حالا اگر این اطلاعات درست بودند، شما به وب‌سایت وارد می‌شوید و اگر هم اطلاعات اشتباه باشند، با یک پیغام خطا مواجه می‌شوید. می‌بینید؟ شما بعد از وارد کردن نام کاربری و رمز عبور، باید منتظر باشید تا عملیات سمت سرور انجام شود و بعد از آن نتیجه‌اش را ببینید.

حالا منظور ما از عملیات سمتِ کلاینت چیست؟‌ منظور همان کارهایی است که شما به‌عنوان کاربر وب‌سایت انجام می‌دهید یا آن را می‌بینید. مثلاً نام کاربری و رمز عبورتان را وارد می‌کنید، یا پیغام خطای اشتباه بودن اطلاعات وارد شده را می‌بینید. شما این اطلاعات را در سمت کلاینت وارد می‌کنید و این پیغام را هم در این سمت می‌بینید.

با این مثال، احتمالاً موضوع برای شما روشن‌تر شده است. به‌عنوان یک فرق سمت کلاینت و سمت سرور دیگر، این نکته را هم در نظر داشته باشید که میزان کنترل و دسترسی به منابع هم بین این دو، تفاوت اساسی دارد. فرایندهایی که در سمت سرور اتفاق می‌افتد، به منابع سرور مثلِ پایگاه داده، سایر سرورهایی که سیستم از آن‌ها استفاده می‌کند و همچنین منابع سخت‌افزاری سرور دسترسی دارند. این در حالی است که دسترسی فرایندهای سمتِ کلاینت، فقط در حد خود سیستم کلاینت است.

نحوه ارتباط کلاینت با سرور

نکته‌ی مهم دیگری که در توضیح کلاینت و سرور باید به آن پاسخ دهیم، مسئله‌ی نحوه کار مدل کلاینت و سرور و به‌طورکلی نحوه ارتباط کلاینت با سرور است. معماری کلاینت/سرور یک فریم‌ورک توزیع شده‌ای است که کارِ اصلی آن، تقسیم تسک‌ها بین سرورها و کلاینت‌ها است. حالا خودِ این سرورها و کلاینت‌ها یا در یک سیستم قرار دارند و یا از طریقِ یک شبکه‌ی کامپیوتری (که خودِ اینترنت هم جزئی از این شبکه است) با هم ارتباط برقرار می‌کنند.

ارتباط کلاینت و سرور معمولاً در قالب یک ارتباط Request/Response (درخواست/پاسخ) انجام می‌شود و باید به یک پروتکل ارتباطی هم مقید باشند. پروتکلی که انواع کلاینت و سرور با استفاده از آن با هم ارتباط برقرار می‌کنند، پروتکل TCP/IP است که اگر در مورد شبکه تحقیق کرده باشید، حداقل یک بار با آن برخورد کرده‌اید.

پروتکل TCP ارتباط بین کلاینت و سرور را تا زمانی‌که مبادله‌ی پیام را انجام دهند، به همان صورت باقی نگاه می‌دارد. IP هم یک پروتکل بدون کانکشن است که در آن هر پکیج داده‌ای که در بستر اینترنت جابه‌جا می‌شود، به‌عنوان یک واحد مستقل از داده شناخته می‌شود و با هیچ واحد داده‌ی دیگری هم در ارتباط نیست.

انواع کلاینت

حالا وقت این است که انواع کلاینت را بشناسیم. این شناخت به ما کمک می‌کند تا سیستم‌های کلاینت/سرور را بهتر تشخیص دهیم و در نتیجه بتوانیم مسائلی را که در این زمینه ایجاد می‌شود، ساده‌تر مدیریت کنیم. به طور کلی ۴ نوع کلاینت وجود دارند:

۱.  کلاینت فربه (Fat Client)

این کلاینت‌ها را گاهی Thick Client (کلاینت ضخیم) هم می‌نامند. اما نامشان هر چه هست مهم نیست؛ مهم این است که ببینیم نوع کار این کلاینت چیست. این کلاینت‌ها دستگاه‌هایی هستند که بیشترِ منابع محاسباتی و همچنین نرم‌افزارهای لازم برای اجرای برنامه‌ها و پردازش داده‌ها را به‌صورت محلی دارند. مثال عینی‌اش هم می‌شود همین لپ‌تاپ‌ها و کامپیوترهایی که در خانه‌های خود استفاده می‌کنیم.

۲. کلاینت لاغر (Thin Client)

این کلاینت هم در شناسنامه Thin است، اما بعضی وقت‌ها در خانه به آن کلاینت سبک هم می‌گویند. احتمالاً می‌توانید حدس بزنید که طرز کار این نوع کلاینت چیست. این کلاینت‌ها در نقطه‌ی مقابل Fat Clienها قرار دارند و بیشترِ منابع مورد نیازشان را از سرورها دریافت می‌کنند. به‌عبارت دیگر این کلاینت‌ها به شدت‌ وابسته به سرور هستند و موارد استفاده‌شان هم مراکز آموزشی، Call Centerها و موارد این چنینی است.

۳. کلاینت‌ ترکیبی (Hybrid Client)

کلاینت‌های هیبریدی هم از ترکیب کلاینت‌های چاق و لاغر تشکیل شده‌اند. یعنی آنجا که لازم است به‌عنوان یک Thick Client وارد عمل می‌شوند و آنجا هم که زورشان نرسد و به منابع بیشتری نیاز داشته باشند، به سرور متکی می‌شوند و از آن کمک می‌خواهند.

۴. کلاینت موبایل (Mobile Client)

یادتان هست وقتی می‌خواستیم تعریف کنیم که کلاینت چیست، گفتیم همه‌ی دستگاه‌هایی که به اینترنت متصل می‌شوند، به‌نوعی کلاینت هستند؟ با همین تعریف می‌توان موبایل‌های همه‌مان را یک نوع کلاینت دانست و تعدادشان به‌قدری زیاد است که قانع شویم تا یک دسته‌بندی خاص برایشان کنار بگذاریم. خود کلاینت‌های موبایل هم می‌توانند به دو دسته‌ی لاغر و چاق تقسیم شوند که چون در قسمت‌های قبلی توضیحاتشان داده‌ایم، در این قسمت دیگر به آن‌ها نمی‌پردازیم.

می‌دانید اهمیت شناخت انواع کلاینت در کجا مشخص می‌شود؟ وقتی شما بخواهید برای کسب‌وکارتان کلاینت تهیه کنید، باید بدانید که چه نوع کلاینتی برای کسب‌وکارتان مناسب است. اگر ندانید که باید از Thick Client یا Thin Client یا Hybrid Client استفاده کنید، ممکن است انتخاب اشتباهی داشته باشید و هزینه‌های زیادی را متحمل شوید. واضح است که دانستن تفاوت‌های بین انواع کلاینت می‌تواند هم در کاهش هزینه و هم در بهره‌وری بیشتر از شبکه به شما کمک کند.

زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور و کلاینت چیست؟

حالا دیگر می‌دانید که کلاینت چیست و چه فرقی با سرور دارد. اگر یک توسعه‌دهنده‌ی وب هستید یا می‌خواهید در این حوزه وارد بازار کار شوید، سوال بعدی‌تان احتمالاً این است که برای متخصص شدن در هر یک از این حوزه‌ها، کدام زبان‌های برنامه‌نویسی را باید یاد بگیرید.

در جدول زیر، مهم‌ترین تفاوت‌های بین زبان‌های سمت سرور (Back-End) و زبان‌های سمت کلاینت (Front-End) آورده شده است: